Zarząd majątkiem dziecka

Majątek dziecka – definicja, skład, źródła

Majątek dziecka to aktywa i pasywa, których podmiotem jest dziecko. W skład majątku dziecka mogą wchodzić pieniądze, rzeczy, inne prawa, roszczenia odszkodowawcze wraz z roszczeniami z tytułu zadośćuczynienia. W literaturze wskazuje się, że składnikiem majątku dziecka nie jest samo prawo do alimentów, ale roszczenia o zaległe, jak i przyszłe raty stanowią składnik majątku dziecka.

Majątek dziecka można podzielić na przedmioty pozostające w zarządzie rodziców dziecka oraz przedmioty, którymi dziecko zarządza samodzielnie.

Do pierwszej grupy zaliczyć należy przedmioty o znacznej wartości (np. własność nieruchomości), które rodzice zobowiązani są utrzymać w niepogorszonym stanie do osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości. Ponadto  w sytuacji, w której dziecko otrzymuje środki finansowe, np. z dochodu z mienia dziecka, ze świadczeń alimentacyjnych, z ubezpieczenia społecznego, stypendiów, świadczeń rentowych, odszkodowawczych, zarząd nad tymi środkami sprawują rodzice, jednak sumy te powinny być przeznaczone na pokrywanie bieżących potrzeb dziecka.

W zarządzie dziecka, do jego swobodnego użytku, stosownie do jego wieku i stopnia rozwoju,  rodzice mogą natomiast pozostawić przedmioty mniejszej wartości – zabawki, książki, pieniądze na drobne wydatki.

Najczęściej źródłem majątku dziecka jest darowizna lub dziedziczenie, a także dochody uzyskiwane z mienia dziecka, świadczenia alimentacyjne, rentowe, świadczenia wynikające z roszczeń  odszkodowawczych, kwoty zasądzone tytułem zadośćuczynienia, czy nawet wygrana na loterii.

Zarząd majątkiem dziecka

Zarząd majątkiem dziecka, zgodnie z art. 101 k.r.o, obowiązani są sprawować, z należytą starannością, rodzice dziecka. Za zarząd majątkiem dziecka uważa się wszelkie czynności i dyspozycje odnoszące się do składników majątku dziecka. Będą to więc wszelkie czynności prawne, faktyczne i procesowe, które prowadzą do zachowania majątku, jego zwiększenia lub zmniejszenia. Czynności te dzieli się na czynności zwykłego zarządu oraz czynności przekraczające zwykły zarząd.

Czynności zwykłego zarządu a czynności przekraczające zwykły zarząd

Do czynności zwykłego zarządu należą czynności polegające na załatwianiu bieżących spraw w związku ze zwykłym korzystaniem ze składników majątku i utrzymaniem ich w niepogorszonym stanie. Jeżeli natomiast podejmowana czynność jest związana ze sprawą istotną dla dziecka, zaś jej skutkiem jest istotna zmiana wartości majątku (znaczne zmniejszenie lub znaczne powiększenie majątku) lub zmiana zakresu przedmiotowego  (np. wymiana składników majątku na skutek kupna-sprzedaży nieruchomości), wówczas mówi się o przekroczeniu zakresu zwykłego zarządu.

Jako przykłady czynności przekraczających zwykły zarząd majątkiem dziecka wskazuje się:

• zrzeczenie się własności rzeczy o znacznej wartości,
• przekazanie nieruchomości jako wkładu,
• ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego,
• zaciągnięcie pożyczki, której wysokość przekracza bieżące potrzeby dziecka,
• zrzeczenie się roszczeń odszkodowawczych dziecka,
• cofnięcie pozwu,
• zawarcie ugody.

Rodzice powinni wykonywać zarząd w taki sposób, aby majątek dziecka został zachowany w stanie niepogorszonym, aby mógł zostać przekazany dziecku po osiągnięciu przez nie pełnoletniości.

Wykonywanie zarządu majątkiem dziecka

Co do zasady rodzice wykonują zarząd majątkiem dziecka samodzielnie, jednak gdy dziecko jest starsze rodzice powinni uwzględniać jego zdanie. W tym przypadku po stronie rodziców powstaje obowiązek wysłuchania stanowiska dziecka. Prawidłowo wykonywana władza rodzicielska cechuje się umiejętnością współdziałania z dorastającym dzieckiem w zarządzaniu jego majątkiem, zwłaszcza w okresie poprzedzającym uzyskanie przez dziecko pełnoletniości i przekazanie mu majątku. Umożliwi to dziecku zapoznanie się z majątkiem i sposobami jego zarządzania a także ułatwi samodzielne działanie dziecka w tym zakresie w przyszłości¹.

Gdy zarząd majątkiem dziecka jest wykonywany przez rodziców niewłaściwie, sąd może poddać swobodę zarządzania majątkiem przez rodziców pewnym ograniczeniom. Sąd może miedzy innymi zobowiązać rodziców do: sporządzenia inwentarza majątku dziecka, zabezpieczenia kosztowności lub gotówki (przez złożenie do depozyty lub wpłatę na rachunek bankowy), ustanowienia zabezpieczenia planowanych transakcji w postaci ich ubezpieczenia lub ustanowienia gwarancji bankowej, uzyskiwania zezwolenia sądu na działanie we wszystkich ważniejszych sprawach związanych z zarządem majątkiem, składania corocznych sprawozdań z tego zarządu². Ponadto, na mocy art. 100 k.r.o., rodzice mogą zwrócić się do sądu o udzieleniem im pomocy w sprawowaniu zarządu majątkiem dziecka.

Wyłączenie zarządu rodziców

W świetle art. 101§2 k.r.o. zarząd majątkiem dziecka sprawowany przez rodziców nie obejmuje zarobków uzyskiwanych przez dziecko w ramach stosunku pracy oraz rzeczy oddanych dziecku do swobodnego użytku. Dziecko samodzielnie zarządza tymi składnikami majątku. W uzasadnionych jednak przypadkach, zwłaszcza, gdy dziecko wydaje zarobki w sposób niewłaściwy (np. na zakup alkoholu, narkotyków) sąd może postanowić, że zarząd nad tymi składnikami majątku będą sprawować rodzice dziecka.

Rodzice mogą przekazywać dziecku do swobodnego użytku przedmioty o niskiej wartości, takie jak zabawki, książki, pieniądze na drobne wydatki (tzw. kieszonkowe). W miarę dorastania dziecka, w ramach wdrażania dziecka do samodzielnego zarządu po osiągnięciu pełnoletniości, rodzice mogą przekazywać dziecku do swobodnego użytku także cenniejsze przedmioty. Gdy dziecko korzysta z uprawnień w niewłaściwy sposób, zagrażający jego życiu, zdrowiu lub dobru, rodzice mają prawo ingerencji, zwłaszcza poprzez odebranie dziecku tych przedmiotów³.

Zezwolenie sądu

Zgodnie z art. 101 §3 k.r.o rodzice bez zezwolenia sądu opiekuńczego nie mogą dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, ani też wyrażać zgody, aby takich czynności mogło dokonywać dziecko. Taka regulacja ma na celu ochronę dziecka przez działaniem na jego szkodę. W związku z tym każda czynność rodziców przekraczająca zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka dokonana bez zezwolenia sądu jest bezwzględnie nieważna i nie może być konwalidowana⁴.

Co więcej, zezwolenie to musi być udzielone przez sąd opiekuńczy jeszcze przed dokonaniem czynności.  W przypadku, gdy małoletni dokonał czynności, zaś jej ważność jest uzależniona od potwierdzenia przez przedstawiciela ustawowego, zgodnie z art. 17 k.c., również zgoda przedstawiciela ustawowego wymaga uzyskania zezwolenia sądu opiekuńczego przed dokonaniem zatwierdzenia czynności przez rodziców.

Wniosek o udzielenie zezwolenia przez sąd opiekuńczy może złożyć każde z rodziców. Sąd rozpatruje sprawę w postępowaniu nieprocesowym. W pierwszej kolejności sąd powinien ustalić, czy czynność wskazana we wniosku przekracza zwykły zarząd. Następnie, czy jest ona dla dziecka korzystna. Sąd udziela zezwolenia w formie postanowienia.

Zarząd majątkiem dziecka a odszkodowanie powypadkowe

Małoletni mają prawo dochodzić roszczeń odszkodowawczych, które mają na celu rekompensatę cierpień psychicznych i fizycznych dziecka, w związku z wypadkiem komunikacyjnym. Należy pamiętać, że kodeks cywilny obejmuje małoletniego szczególną ochroną, regulując odmiennie termin przedawnienia roszczeń. W przypadku dzieci termin ten wynosi 2 lata od uzyskania pełnoletniości. Celem takiej regulacji jest ochrona praw małoletnich do dochodzenia roszczeń po uzyskaniu pełnoletniości, gdyby rodzice lub opiekunowie prawni zaniechali dochodzenia tych roszczeń w imieniu dziecka wcześniej.

W sprawach dotyczących odszkodowania i zadośćuczynienia dla małoletniego w jego imieniu działają najczęściej rodzice lub opiekunowie prawni. Roszczenia odszkodowawcze małoletniego obejmują zarówno odszkodowanie związane z uszczerbkiem na zdrowiu – koszty leczenia, rehabilitacji, zaopatrzenia ortopedycznego, dojazdów, opieki, rentę,  jak i zadośćuczynienie za krzywdę doznaną na skutek wypadku lub po śmierci osoby bliskiej.  Kwoty uzyskane w postępowaniu o zapłatę odszkodowania i zadośćuczynienia stają się składnikiem majątku dziecka, podlegają więc zarządowi rodziców małoletniego.

Środki przyznane na leczenie lub rehabilitację dziecka (w formie odszkodowania lub renty), należą do środków specjalnego przeznaczenia, mających inny charakter niż pozostałe składniki majątku dziecka. W związku z tym wydatkowanie tych środków przez rodziców, np. na specjalistyczny sprzęt ortopedyczny lub rehabilitacyjny, nie powinno być rozważane w oparciu o art. 101§3 k.r.o., a co za tym idzie oceniane w kontekście przekroczenia zakresu zwykłego zarządu majątkiem dziecka. Taka decyzja rodziców powinna być traktowana jako przejaw dbałości i troski o zdrowie dziecka i oceniana w kontekście art. 95§1 k.r.o. i art. 96 k.r.o.⁵

¹ Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, (red.) H. Dolecki, T. Sokołowski, LEX 2013.
² Ibidem.
³ Ibidem.
⁴ Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24.06.1961, sygn. akt I CO 16/61.
⁵ Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, (red.) H. Dolecki, T. Sokołowski, LEX 2013.