Negatywne przesłanki rozwodowe

Orzeczenie rozwodu może nastąpić jedynie wtedy, kiedy sąd stwierdzi istnienie pozytywnych przesłanek rozwodowych przy jednoczesnym braku wystąpienia przesłanek negatywnych. Pozytywne przesłanki do rozwodu oznaczają takie okoliczności, które muszą zaistnieć, aby wydanie wyroku orzekającego rozwiązanie małżeństwa stało się możliwe. Negatywne przesłanki rozwodowe z kolei mają miejsce w przypadku takich okoliczności, których wystąpienie uniemożliwi sądowi orzeczenie rozwodu.

Pozytywne i negatywne przesłanki rozwodowe

Do przesłanek pozytywnych, zgodnie z art. 56§1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.), należy zupełny i trwały rozkład pożycia. Natomiast orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne, kiedy występuję przesłanki negatywne. Inaczej mówiąc, wtedy kiedy  przemawia za tym dobro wspólnych małoletnich dzieci, zasady współżycia społecznego lub gdy rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia (chyba, że drugi małżonek wyrazi zgodę lub odmowa jego zgody jest niezgodna z zasadami współżycia społecznego).

Dobro wspólnych małoletnich dzieci

Zgodnie z art. 56§2 k.r.o. sąd nie może orzec rozwodu, gdy sprzeciwia się temu dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków. Pojęcie dobra wspólnych małoletnich dzieci nie zostało zdefiniowane. Należy jednak przyjąć, że składają się na nie różne materialne i niematerialne dobra, zachowania i czynności podejmowane przez rodziców w celu zapewniania prawidłowej pieczy nad dziećmi, ich prawidłowego rozwoju, stabilizacji, poczucia bezpieczeństwa. Przy ocenie przesłanki dobra dziecka sąd powinien w każdej sprawie brać pod uwagę wiek dziecka, stopień jego rozwoju, sytuację, w jakiej dziecko się znajduje.

Kiedy relacje między małżonkami mają oczywiście negatywny wpływ na dziecko (np. gdy występują różnego rodzaju patologie – alkoholizm, przemoc, narkomania), nie ma wątpliwości, że orzeczenie rozwodu będzie zgodne z dobrem małoletnich dzieci. Jednak gdy między małżonkami nie zachodzą tak drastyczne i oczywiście negatywne relacje, sądom często trudno jest jednoznacznie uznać, czy dobro dzieci przemawia za orzeczeniem rozwodu, czy też rozwód nie będzie korzystny dla dzieci. W takiej sytuacji  przepis art. 56§2 znajdzie zastosowanie tylko wtedy, gdy z jakiegoś powodu nie da się pogodzić rozwodu z sytuacją dziecka, jego prawidłowym rozwojem.

Aby ułatwić sądom ocenę, czy w danej sprawie zachodzi omawiana negatywna przesłanka rozwodowa, Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18.03.1968r. (III CZP 70/66) wskazał pomocnicze kryteria.

I tak, zdaniem Sądu Najwyższego, w pierwszej kolejności należy rozważyć, czy rozwód nie wpłynie na osłabienie więzi dzieci z rodzicem, przy którym dzieci nie pozostaną, co ujemnie wpłynie na wykonywanie obowiązków rodzicielskich przez tego rodzica.

W drugiej kolejności, przeciwko orzeczeniu rozwodu może przemawiać również sytuacja, w której obowiązek utrzymania wspólnych małoletnich dzieci wyczerpuje możliwości finansowe małżonków. Wówczas bowiem orzeczenie rozwodu, a tym samym umożliwienie założenia nowej rodziny przez któregokolwiek małżonków może negatywnie wpłynąć na sytuację finansową dzieci, a co za tym idzie – ich dobro. Nie jest dopuszczalne orzeczenie rozwodu również wtedy, gdy doprowadzi to do mniejszego zaspokajania potrzeb materialnych i moralnych dzieci, a także gdy orzeczenie rozwodu pogłębi konflikt między rodzicami dotyczący wychowania dzieci.

Należy jednak podkreślić, że zastosowanie wyżej wymienionych kryteriów ma sens jedynie wtedy, gdy rzeczywiście relacja między małżonkami umożliwia pozostawanie w związku małżeńskim i daje realną możliwość ochrony dobra dziecka. W innych bowiem przypadkach wystarczające jest prawidłowe uregulowanie spraw związanych z opieką nad dzieckiem i zapewnianiem jego materialnych potrzeb w wyroku rozwodowym.

Należy więc uznać, że orzeczenie rozwodu przez wzgląd na dobro małoletnich dzieci będzie niedopuszczalne zawsze wtedy, gdy władza rodzicielska jest wykonywana prawidłowo, natomiast rozwód spowoduje negatywne zmiany w tym zakresie. Sąd powinien brać pod uwagę wpływ orzeczenia rozwodu zarówno na rozwój emocjonalny dziecka, jego poczucie bezpieczeństwa, rozwój, stabilizację, jaki i  sytuację majątkową.

Zasady współżycia społecznego

Druga negatywna przesłanka do rozwodu zachodzi wówczas, kiedy dochodzi do sprzeczności orzeczenia rozwodu z zasadami współżycia społecznego.

Zasady współżycia społecznego to pojęcie szerokie, niemniej jednak Sąd Najwyższy skonkretyzował je w zakresie spraw rozwodowych wskazując, że sprzeczność orzeczenia rozwodu z zasadami współżycia społecznego występuje, gdy jest on sprzeczny z ogólnie uznawanymi w danym społeczeństwie wartościami (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18.03.1968r., sygn. akt III CZP 70/66).

Taka sytuacja ma miejsce, gdy małżonek sprzeciwiający się orzeczeniu rozwodu doznałby rażącej krzywdy, gdy skutkiem orzeczenia rozwodu byłoby pozbawienie jednego z małżonków koniecznej opieki i pomocy w chorobie, środków do życia czy miejsca zamieszkania. Również gdy orzeczenie rozwodu spowoduje usankcjonowanie złego traktowania jednego małżonka przez drugiego zaistnieje przesłanka sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

Ponadto zastosowanie kryterium zasad współżycia społecznego będzie zasadne zawsze, gdy w grę wchodzi dobro pełnoletnich dzieci małżonków, zwłaszcza zaś niepełnosprawnych, zależnych od rodziców, a także dzieci małoletnich, ale nie są wspólnymi dziećmi małżonków.

Wyłączna wina małżonka

Trzecia negatywna przesłanka rozwodową to wyłączna wina małżonka.

Zgodnie z art. 56§3 k.r.o. niedopuszczalne jest orzeczenie rozwodu na żądanie małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Ustawodawca przewidział dwa wyłączenia tej przesłanki rozwodowej: jeżeli drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód oraz jeżeli odmowa zgody jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.  W zakresie drugiego ze wskazanych wyjątków należy wskazać, że istnieje domniemanie zgodności odmowy udzielenia zgody na rozwód z zasadami współżycia społecznego. Ciężar udowodnienia, że odmowa narusza zasady współżycia społecznego spoczywa na małżonku, który jest wyłącznie winny rozkładu pożycia.

Powody odmowy mogą być różne – religijne, moralne, majątkowe, związane z poczuciem krzywdy. W orzecznictwie za pobudki niezgodne z zasadami współżycia społecznego wskazuje się takie powody odmowy, które mają charakter szykan, w których małżonek odmawiający zgody kieruje się jedynie chęcią zemsty i nienawiścią. W orzecznictwie wskazuje się również, że w wyjątkowych sytuacjach, przy dogłębnej analizie sytuacji obojga małżonków, upływ czasu może stanowić uznanie odmowy za niezgodną z zasadami współżycia społecznego.