Coraz powszechniejszym problemem dotyczącym dzieci przedszkolnych jest rozwód rodziców. Bardzo często bywa, że w konflikt między ojcem i matką dziecka zostaje zaangażowany personel przedszkola niepublicznego.
Nierzadkie są przypadki prób ingerowania jednego z rodziców w uprawnienia drugiego, np. co do kontaktu z dzieckiem, możliwości odbioru dziecka z przedszkola czy uzyskiwania informacji na temat dziecka, jego zachowania i rozwoju. Celem tego opracowania jest odpowiedź na pytanie, jak przedszkole niepubliczne powinno, w zgodzie z prawem, zareagować na sytuację rozwodu rodziców dziecka.
Rozwód a zakres władzy rodzicielskiej
Podstawową kwestią, którą przedszkole niepubliczne powinno ustalić w przypadku trwającego bądź zakończonego postępowania rozwodowego rodziców dziecka, jest status władzy rodzicielskiej przysługującej każdemu z rodziców. Zasadą wyrażoną w art. 93 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: „kro”) jest przysługiwanie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom.
Zakres władzy rodzicielskiej jest szeroki. Obejmuje on w szczególności prawo i obowiązek do wykonywania pieczy nad majątkiem i osobą dziecka, do wychowania dziecka z poszanowaniem jego godności i praw (art. 95 § 1 kro), obowiązek troski o fizyczny i duchowy rozwód dziecka czy przygotowania go do pracy (art. 96 § 1 kro). Kro stanowi o tym, że wszystkie prawa i obowiązki wynikające z władzy rodzicielskiej każdy z rodziców może wykonywać oddzielnie, zastrzegając jedynie, że rodzice rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach dziecka (art. 97 § 1 i 2 kro).
Rozwód rodziców a prawo do kontaktów z dzieckiem
Odrębną kwestią jest prawo i obowiązek każdego z rodziców do utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Art. 113 § 1 kro stanowi, że kwestia kontaktów jest niezależna od przysługiwania bądź nie władzy rodzicielskiej. Oznacza to, że nawet, gdy jednemu z rodziców ograniczono władzę rodzicielską bądź jej pozbawiono – ma on prawo i obowiązek do kontaktowania się z dzieckiem. Zakres kontaktów rodzica z dzieckiem obejmuje m.in. przebywanie z dzieckiem, odwiedziny, zabieranie dziecka poza miejsce stałego pobytu, porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość (por. art. 113 § 2 kro).
Personel przedszkola niepublicznego jest zobowiązany do poszanowania praw każdego z rodziców wynikających z przysługującej im władzy rodzicielskiej oraz prawa i obowiązku kontaktów. Celem ustalenia, statusu władzy rodzicielskiej oraz przyjętego sposobu wykonywania kontaktów w stosunku do każdego z rodziców, rekomenduje się podjęcie działań opisanych w dalszej części opracowania.
Jak powinno zachować się przedszkole w trakcie sprawy rozwodowej?
Co do zasady, samo wszczęcie postępowania rozwodowego nie powoduje ustania czy ograniczenia władzy rodzicielskiej czy zmiany w zakresie wykonywania kontaktów. O władzy rodzicielskiej każdego z rodziców i o sposobie wykonywania kontaktów z dzieckiem rozstrzyga sąd dopiero w wyroku rozwodowym (art. 58 § 1 – 1b kro). Do czasu prawomocnego zakończenia postępowania nie ma zatem podstaw do ingerowania w wykonywanie władzy rodzicielskiej, nawet gdy żąda tego drugi z rodziców.
Wyjątkiem od powyższej reguły jest orzeczenie przez sąd rozpoznający sprawę rozwodową zabezpieczenia wykonywania pieczy nad dzieckiem i kontaktów z dzieckiem. Sąd orzeka w przedmiocie zabezpieczenia na wniosek jednej ze stron. W takim przypadku kwestia wykonywania władzy rodzicielskiej, jak i kontaktów z dzieckiem może być uregulowana jeszcze przed zakończeniem postępowania rozwodowego. W takim przypadku, dokumentem, na podstawie którego można stwierdzić, czy sąd udzielił zabezpieczenia wykonywania pieczy nad dzieckiem i/lub kontaktów z dzieckiem jest postanowienie sądu o udzieleniu zabezpieczenia.
Postanowienie takie sąd doręcza stronie uprawnionej (składającej wniosek o zabezpieczenie), zgodnie z art. 755 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego. Z treści postanowienia wynika, w jaki sposób tymczasowo ustalono sposób wykonywania władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem (wskazuje się tam na ogół czynności, które dany rodzic może albo nie może podejmować w stosunku do dziecka).
Odnosząc powyższe do realiów pracy przedszkola niepublicznego, gdy jeden z rozwodzących się rodziców żąda od personelu przedszkola ograniczenia udziału drugiego rodzica w życiu dziecka (np. zakazuje wydawania dziecka temu rodzicowi, udzielania informacji o dziecku itd.), należy w pierwszej kolejności ustalić czy prawomocnie orzeczono rozwód rodziców. Jeśli nie, to czy udzielono temu rodzicowi zabezpieczenia wykonywania pieczy nad dzieckiem i/lub wykonywania kontaktów z dzieckiem. W razie ustalenia, że faktycznie postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia zostało rodzicowi wydane – należy poprosić o przedstawienie (choćby do wglądu) odpisu prawomocnego postanowienia.
Co po rozwodzie rodziców?
Jak wskazano powyżej, kwestia wykonywania władzy rodzicielskiej przez każdego z rodziców dziecka, jak i kwestia wykonywania kontaktów jest elementem wyroku rozwodowego. Wobec tego, koniecznym i jedynym dokumentem, którego przedszkole niepubliczne powinno zażądać od rodzica domagającego się ograniczenia wpływu drugiego rodzica (byłego małżonka) na kontakt z dzieckiem jest odpis prawomocnego wyroku rozwodowego. Podobnie jak w postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia, również wyrok orzekający rozwód w swojej treści zawiera o konkretnych sposobach wykonywania władzy rodzicielskiej i kontaktów przez każdego z rodziców.
Ograniczać kontakty z dzieckiem tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu
Kwestia wykonywania władzy rodzicielskiej i kontaktów jest nie tylko obowiązkiem, ale i prawem każdego z rodziców, niezależnie od stosunków istniejących pomiędzy rodzicami. Prawa te przysługują z mocy ustawy i mogą być ograniczone tylko w szczególnych przypadkach na mocy rozstrzygnięcia sądu.
Wobec tego, pracownicy przedszkola niepublicznego mają obowiązek stosowania się do ograniczenia władzy rodzicielskiej czy kontaktów z dzieckiem tylko w przypadku, gdy przedstawione im zostanie prawomocne orzeczenie, które o tym stanowi.
Pomocne ze względów organizacyjnych jest również wprowadzenie stosownego zapisu w statucie przedszkola, który dotyczyłby kwestii dokumentowania przez rodziców zmian w zakresie zmiany statusu władzy rodzicielskiej i wykonywania kontaktów (np. w rozdziale Prawa i obowiązki rodziców) i/lub wprowadzenia stosownego zapisu w umowie między przedszkolem a rodzicami.
