Czas pandemii, tragiczne informacje o kolejnych jej ofiarach skłaniają nas do zastanowienia się nad kwestiami, które na co dzień niechętnie rozważamy. Do jednej z nich należą konsekwencje śmierci w ujęciu prowadzonej przez nas działalności i skutków dla naszych najbliższych. Co w sytuacji, gdy prowadzimy niepubliczne przedszkole, pobieramy dotacje i nagle nas zabraknie? Czy dla naszych bliskich – poza żalem, rozpaczą i stratą – mogą powstać problemy natury finansowej i organizacyjnej? Czy gmina będzie mogła domagać się rozliczenia wypłaconych dotacji, a jeśli tak – od kogo i kto za to poniesie odpowiedzialność?
Obecny stan prawny nie przewiduje precyzyjnie co dalej
W aktualnym stanie prawnym brak jest spójnej regulacji, która w sposób jednolity ujmowałaby problem sukcesji praw i obowiązków beneficjenta dotacji oświatowej po jego śmierci. Dotacje oświatowe podlegają szczególnym zasadom rozliczania jako środki przekazane z budżetu jednostek samorządu terytorialnego, które przeznaczone są na dofinansowanie realizacji zadań placówek między innymi wychowania przedszkolnego w zakresie kształcenia, wychowania i opieki.
Tryb rozliczenia dotacji oświatowych
Na podstawie art. 38 ust. 1 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego ustala, w drodze uchwały, m. in. tryb udzielania i rozliczania, jak również termin i sposób rozliczenia wykorzystania dotacji oświatowych. Tryb rozliczania dotacji wiąże się przede wszystkim z zasadami i terminami zgłaszania korekty danych stanowiących podstawę naliczenia dotacji oraz sprawozdawczości dla organu dotującego (por. m.in. wyrok NSA z 12.05.2010 r., I OSK 672/10). Kontrola wydatkowania dotacji oświatowej i stwierdzenie obowiązku zwrotu środków wykorzystywanych niezgodnie z przeznaczeniem następuje w postępowaniu administracyjnym.
Zwrot dotacji do j.s.t. jest bardzo rzadki i zwykle stanowi wyjątek od reguły
Należy podkreślić, że dokument dotyczący rozliczenia posiada istotne znaczenie z punktu widzenia ustalenia przez właściwy organ wysokości wykorzystanej dotacji oraz kwoty przypadającej do zwrotu. Nie biorąc pod uwagę szczególnego wypadku niewykorzystania całości lub części dotacji w ciągu roku, zobowiązanie do zwrotu nie należy do istoty stosunku dotacji, który polega na bezzwrotnym, co do zasady, transferze środków publicznych z budżetu do beneficjenta. Zobowiązanie do zwrotu dotacji do budżetu jednostek samorządu terytorialnego jest w założeniu ustawodawcy wyjątkiem od reguły i najczęściej wynika dopiero z decyzji wydanej na podstawie art. 252 u.f.p. (por. wyrok NSA z 02.04.2019 r. I GSK 12/19).
Obowiązek ewentualnego zwrotu dotacji nie wygasa mimo śmierci beneficjenta
Zgodnie z ustawą o finansach publicznych, obowiązek zwrotu dotacji niewykorzystanych zgodnie z przeznaczeniem albo dotacji pobranych nienależnie lub w nadmiernej wysokości spoczywa na beneficjencie dotacji, którym jest organ prowadzący placówkę niepubliczną. Obowiązek ten nie wygasa mimo śmierci beneficjenta.
Zgodnie z przepisami wskazanej wyżej ustawy, w takim przypadku stosuje się regulacje Ordynacji podatkowej (zob. art. 67 ust. 1 w zw. z art. 60 pkt 1 w zw. z art. 252 ust. 1 u.f.p.). Nadto, również według utrwalonego orzecznictwa sądów administracyjnych, w takim przypadku powinny znaleźć zastosowanie przepisy Ordynacji podatkowej.
Spadkobierca przejmuje majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy
Należy podkreślić, że spadkobiercy przejmują z mocy prawa przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy (art. 97 O.p.). Jednocześnie z treści art. 98 O.p. wynika, że do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Warto zaznaczyć zaś, że spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, tj. z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 924 i 925 k.c.). Stwierdzenie nabycia spadku następuje na podstawie odpowiedniego orzeczenia wydanego przez sąd albo na podstawie aktu poświadczenia dziedziczenia sporządzonego przez notariusza.
Przy rozliczaniu dotacji stosuje się przepisy Ordynacji podatkowej
Zgodnie z brzmieniem art. 67 ust. 1 u.f.p., do spraw dotyczących należności, o których mowa w art. 60, nieuregulowanych niniejszą ustawą stosuje się przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2018 r. poz. 2096 oraz z 2019 r. poz. 60) i odpowiednio przepisy działu III ustawy Ordynacja podatkowa.
Stosując zatem „odpowiednio” wspomniane przepisy stwierdzić należy, że co prawda dotacje stanowią przeciwieństwo podatków (prawo – obowiązek), to jednak w zakresie rozliczenia dotacji, a w szczególności w postępowaniu dotyczącym zwrotu dotacji (a więc przy ustalaniu obowiązku, jak – co do zasady – w postępowaniu podatkowym), uznać należy, że zasadne jest odpowiednie zastosowanie wyżej wskazanych przepisów Ordynacji podatkowej (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z Szczecina z 02.10.2019 r., sygn. akt I SA/Sz 443/19).
Prawa i obowiązki osoby prowadzącej przedszkole przechodzą na spadkobiercę tej osoby
Wobec powyższego, prawa jak i zarazem obowiązki organu prowadzącego niepubliczną placówkę po śmierci osoby fizycznej ją prowadzącej, przechodzą z chwilą śmierci na spadkobierców tej osoby. Do tych obowiązków zaliczane jest również rozliczenie dotacji otrzymanej przez wskazaną osobę w danym roku budżetowym przez jej spadkobierców. Jeżeli spadkobiercy organu prowadzącego przyjęli spadek, to na gruncie prawa podatkowego ponoszą oni solidarną odpowiedzialność za długi i zobowiązania (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z Olsztyna z 21.03.2018 r., sygn. akt I SA/Ol 94/18).
Spadkobiercy mają obowiązek prawidłowego rozliczenia się z dotacji
Wówczas to obowiązkiem spadkobierców podmiotu dotowanego jest prawidłowe rozliczenie się z otrzymanej uprzednio przez zmarłego dotacji oświatowej, co wiąże się z obowiązkiem wykazania, w jaki sposób uzyskane środki były wydatkowane. W szczególności na spadkobiercach spoczywa obowiązek udokumentowania wszelkich wydatków w taki sposób, aby nie było wątpliwości, iż służyły one celowi, na jaki były przeznaczone. Brak takich dowodów może skutkować uznaniem, że dotacja została w tej nieudokumentowanej części wykorzystana niezgodnie z jej przeznaczeniem.
To niestety na spadkobiercach spoczywał będzie ciężar wykazania, że otrzymana kwota dofinansowania została skonsumowana na realizację celów w zakresie kształcenia, wychowania i opieki (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z 03.06.2011 r., sygn. akt I SA/Łd 1229/10).
Konsekwencje nierozliczenia dotacji
Stanąć zatem oni mogą przed nie lada wyzwaniem i dylematem tym bardziej, że na ogół spadkobiercy nie uczestniczą w prowadzeniu przedszkola za życia osoby je prowadzącej. A konsekwencje nierozliczenia dotacji są poważne – obowiązek ich zwrotu. Spadkobierca może stanąć przed koniecznością zapłaty środków gminie z własnego majątku tylko dlatego, że nie będzie w stanie wykazać prawidłowego wydatkowania dotacji.
W obecnej, bardzo trudnej dla gmin sytuacji, mając na uwadze pięcioletni okres przedawnienia, gminy w najbliższych latach mogą prowadzić szczegółowe kontrole także tam, gdzie zabrakło osoby prowadzącej dotychczas przedszkole. W przypadku przedszkoli prowadzonych przez osoby prawne (fundacje, stowarzyszenia, czy spółki) sytuacja przedstawia się znacznie lepiej i niesie mniejsze ryzyko.
