W artykule:
Zagadnienie odszkodowania za doznaną szkodę nieodłącznie związane jest z pieniędzmi, a w szczególności z wysokością kwot, których domagać się mogą poszkodowani. Prawnicy w pierwszej kolejności zwracają jednak uwagę na inny aspekt – właściwy ich profesji, dużo mniej atrakcyjny, lecz znacznie istotniejszy dla sprawy, a mianowicie na tak istotną kwestię, jak odpowiedzialność odszkodowawcza.
Zdarza się, że budzi to nieporozumienia między pełnomocnikami, a ich klientami. Poszkodowany zainteresowany jest bowiem konkretną odpowiedzią na pytanie o wysokość należnego mu odszkodowania, a adwokat lub radca prawny zamiast jej udzielić, skupia się na nieinteresujących kwestiach technicznych. W tym aspekcie musimy jednak zaufać prawnikom, ponieważ pominięcie lub błędna ocena odpowiedzialności odszkodowawczej za dane zdarzenie może nie tylko doprowadzić do tego, że nie uzyskamy żadnego odszkodowania, ale i poniesiemy stratę związaną z pozwaniem niewłaściwej osoby.
Co to jest odpowiedzialność odszkodowawcza?
Najprościej rzecz ujmując, należąca w głównej mierze do gałęzi prawa cywilnego odpowiedzialność odszkodowawcza to prawny obowiązek naprawienia wyrządzonej komuś szkody. Nie ma on jednak charakteru absolutnego, a każdy przypadek (tj. każde zdarzenie, które doprowadziło do powstania szkody) podlega indywidualnej ocenie. W zależności od okoliczności, stosuje się bowiem różne reżimy ustalenia odpowiedzialności, co bezpośrednio związane jest z trybem dochodzenia odszkodowania.
Choć na pierwszy rzut oka zagadnienie może wydawać się nadmiernie skomplikowane, zróżnicowanie to jest konieczne dla możliwości przywrócenia obiektywnej sprawiedliwości. Ze względu na mnogość sytuacji życiowych, ustalenie jednej zasady odpowiedzialności odszkodowawczej doprowadziłaby niejednokrotnie do rozstrzygnięć niesprawiedliwych, a niekiedy nawet sprzecznych ze zdrowym rozsądkiem.
Odpowiedzialność odszkodowawcza – z czego wynika?
W pierwszej kolejności przychodzi na myśl odpowiedź: z czysto humanistycznej pobudki oczekiwania sprawiedliwości i działania w sposób słuszny, etyczny i właściwy. Naturalnie, samo „wrażenie” nie powinno być podstawą jakiegokolwiek żądania (choć zdarzają się wyjątki, o czym dalej), dlatego kwestie odpowiedzialności odszkodowawczej zawarto w przepisach znajdujących się w kodeksie cywilnym.
Pewne elementy odszkodowawcze dopuszcza także prawo karne (związane ze szkodami powstałymi na skutek popełnionych przestępstw), lecz ze względu na cele prawa karnego – stwierdzenie winy i ukaranie sprawcy, mają one funkcję jedynie uzupełniającą. Najważniejszymi przepisami prawa cywilnego, które dotyczą tematyki odszkodowawczej są art. 415 k.c., ustalający odpowiedzialność deliktową oraz art. 471 k.c., dotyczący odpowiedzialności kontraktowej.
Rodzaje odpowiedzialności odszkodowawczej
Prawo cywilne przewiduje dwa główne reżimy odpowiedzialności odszkodowawczej: kontraktową (tj. wynikającą z umów) oraz deliktową, będącą konsekwencją zaistnienia szkody powstałej na skutek czynu niedozwolonego. Ich filary są podobne, choć uwzględniają różnice właściwe obu systemom:
Bezprawność zachowania
Może przybrać formę działania albo zaniechania. W przypadku odpowiedzialności kontraktowej „prawem” jest tutaj zawarta umowa (o ile jest zgodna z przepisami powszechnie obowiązującymi), zatem niespełnienie jej postanowień (poprzez np. nieprawidłowe wykonanie zobowiązanie bądź niewykonanie go w terminie) może rodzić odpowiedzialność odszkodowawczą. W przypadku odpowiedzialności deliktowej musi dojść do złamania prawa powszechnie obowiązującego (np. poprzez popełnienie przestępstwa) lub zasad współżycia społecznego.
Adekwatny związek przyczynowy
Odpowiedzialność odszkodowawcza powstaje wtedy, gdy zaistniały skutek jest naturalnym następstwem jakiegoś zachowania.
Wina
Zasadą generalną jest istnienie odpowiedzialności odszkodowawczej wtedy, kiedy sprawca szkody był świadom jej wyrządzenia, lub wtedy gdy nie zakłada jej wystąpienia, chociaż powinien, albo gdy zakłada możliwość jej wystąpienia, lecz liczy, że zdoła jej uniknąć (o wyjątkach – poniżej).
Zasady odpowiedzialności odszkodowawczej
Nauka prawa wykształciła trzy główne zasady odpowiedzialności odszkodowawczej, stosowane w zależności od okoliczności towarzyszących wystąpieniu konkretnej szkody:
Zasada winy
Najbardziej tradycyjna, mająca swoje źródło w etyce i aksjologii, sprowadzająca się do prostego założenia, że szkoda, powstała na skutek sprzecznego z przyjętymi zasadami współżycia w społeczeństwie, zawinionego zachowania, powinna być naprawiona przez osobę, która ją wywołała.
Zasada ryzyka
Opracowana w związku z coraz szybszym rozwojem technologii, a zakładająca, że operator niebezpiecznych urządzeń ponosi odpowiedzialność za szkody powstałe w wyniku ich użytkowania nawet bez swojej winy.
Zasada słuszności
W praktyce najrzadsza, gdyż stanowiąca swoisty wyjątek od pierwotnych założeń, na których opiera się prawo. Przewiduje bowiem możliwość zaistnienia odpowiedzialności nawet wtedy, gdy brak ku temu prawnych podstaw, lecz ze szczególnych powodów etycznych i moralnych jego zasądzenie byłoby słuszne.
Właściwe określenie odpowiedzialności odszkodowawczej pozwala uzyskać adekwatne do poniesionych strat odszkodowanie
Prawnik, do którego udajemy się po poradę w kwestii należnego odszkodowania, każdorazowo powinien przeanalizować powyższe zagadnienia. Przy czym wskazać należy, że w tym artykule dokonaliśmy zaledwie ich pobieżnego omówienia. Wszystko po to, by móc wskazać swoim Klientom najbardziej korzystne dla nich rozwiązanie, które znajdzie jednocześnie uznanie rozpoznającego sprawę sądu. Nie sztuką jest bowiem żądać wygórowanych kwot od dowolnego podmiotu – taki pozew może wręcz napisać każdy. Sukcesem jest prawidłowe sformułowanie żądania zarówno w kontekście jego podstaw, treści oraz adresata.