W artykule:
Konflikt rodziców małoletniego dziecka wywiera wpływ na wiele aspektów jego życia, jak również na funkcjonowanie placówek oświatowych, do których uczęszcza. Spór rodziców często przejawia się w próbach ingerowania jednego z nich w uprawienia drugiego, przykładowo co do kontaktu z dzieckiem, możliwości odbioru dziecka z przedszkola, czy sprzeciwienia się uczęszczaniu dziecka do danej placówki edukacyjnej. Jak w takich sytuacjach powinno zareagować przedszkole?
W niniejszym artykule przyjrzymy się kilku wybranym problemom związanym z uczęszczaniem małoletniego dziecka do przedszkola niepublicznego, którego rodzice są po rozwodzie, ale wykonywanie władzy rodzicielskiej zostało powierzone obojgu rodzicom.
Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom
Trzeba podkreślić, że zgodnie z art. 93 § 1 ustawy z 25.02.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jednolity: Dz. U. z 2020 r., poz. 1359; dalej: k.r.i.o.) władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Składają się na nią uprawnienia i obowiązki rodziców względem dziecka, m.in. takie jak obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka, jak również do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw (art. 95 § 1 k.r.i.o.), obowiązek troski o fizyczny i duchowy rozwój dziecka oraz przygotowania dziecka do pracy (art. 96 § 1 k.r.i.o.).
Kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje, że każdy z rodziców jest zobowiązany, jak i uprawniony do sprawowania władzy rodzicielskiej. Oznacza to, że rodzice mogą samodzielnie decydować o sprawach zwykłych życia codziennego ich dziecka, aczkolwiek o istotnych sprawach dziecka rozstrzygają wspólnie (art. 97 § 2 k.r.i.o.).
Prawo i obowiązek rodzica do opieki oraz wychowania swojego dziecka
Ze wskazanych przepisów wynika, że każdy z rodziców posiada prawo i obowiązek do wychowywania swoich dzieci oraz do sprawowania nad nimi osobistej pieczy. Wykonywanie władzy rodzicielskiej wiąże się z tym, że rodzic osobiście zajmuje się sprawami dziecka, co oznacza realizację wszystkich obowiązków w sposób zapewniający dziecku jego prawidłowy rozwój.
Przy konflikcie rodziców należy ustalić status władzy rodzicielskiej
Ważne jest, aby w przypadku konfliktu rodziców (np. w związku z rozwodem), przedszkole niepubliczne mogło ustalić, jaki jest status władzy rodzicielskiej przysługującej każdemu z rodziców orzeczonej w prawomocnym wyroku rozwodowym. Dlaczego? Albowiem zgodnie z przepisami k.r.i.o. wyrok rozwodowy zawiera m. in. rozstrzygnięcie dot. władzy rodzicielskiej.
Kiedy przedszkole musi stosować się do ograniczenia władzy rodzicielskiej jednego z rodziców?
Władza rodzicielska przysługuje z mocy ustawy i może zostać ograniczona jedynie w szczególnych przypadkach na mocy rozstrzygnięcia sądu opiekuńczego. A w takiej sytuacji personel przedszkola niepublicznego ma obowiązek stosowania się do ograniczenia władzy rodzicielskiej tylko wtedy, kiedy zostanie im przedstawione prawomocne orzeczenie, które o tym stanowi.
Który rodzic może podpisać umowę na uczęszczanie dziecka do przedszkola?
Jednym z częstych zagadnień jest zawarcie umowy o uczęszczanie dziecka do przedszkola, placówki niepublicznej – czy może to zrobić jeden z rodziców, czy powinni umowę podpisać oboje?
Przepis art. 97 § 1 k.r.io stanowi, że jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. Jednakże stosownie do § 2 ww. przepisu, o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie. W przypadku braku porozumienia między nimi, o dziecku rozstrzyga sąd opiekuńczy.
W literaturze wskazuje się, że istotne sprawy wykraczają poza czynności, które rodzic wykonuje na co dzień wraz z codzienną pieczą. Wybór przedszkola nie mieści się w zakresie spraw „codziennych”, może zasadniczo mieć wpływ na przyszłość i dalszy rozwój dziecka. Tak, jak wskazano wyżej, w przypadku gdy każdemu z rodziców przysługuje pełna władza rodzicielska, a sprawa jest „istotna”, decyzja powinna być wspólna. Nie oznacza to wszakże, że rodzice zawsze muszą działać razem, gdyż władza rodzicielska nie wyklucza samodzielnego działania każdego z nich.
Żadne przepisy nie nakazują podpisania umowy z przedszkolem przez obojga rodziców
Należy zaznaczyć, że żadne przepisy prawa powszechnie obowiązującego nie przewidują wprost konieczności podpisania umowy o uczęszczanie dziecka do placówki przez oboje rodziców. Niezbędna jest zgoda drugiego rodzica, co nie należy utożsamiać z obowiązkiem bycia przez niego także stroną umowy.
Wymóg taki (podpisy obojga rodziców będących stronami umowy) może natomiast wynikać z regulacji wewnętrznych przedszkola niepublicznego. Warto jednak rozważyć, czy wprowadzenie takiego wymogu w praktyce nie będzie generować wielu utrudnień, np. gdy jeden z rodziców pracuje w innym mieście bądź za granicą lub gdy kontakt z jednym z rodziców jest bardzo utrudniony, itp.
W takiej sytuacji rodzic zapisujący dziecko do niepublicznej placówki powinien dostarczyć odpis wyroku orzekającego rozwód, aby dyrektor i nauczyciele powzięli informację o władzy rodzicielskiej przysługującej rodzicom ucznia placówki oraz zgodę drugiego rodzica na uczęszczanie dziecka do danej placówki przedszkolnej.
Co wtedy, gdy jeden z rodziców nie zgadza się na uczęszczanie dziecka do przedszkola?
W przypadku braku zgody jednego z rodziców na uczęszczanie dziecka do danego przedszkola niepublicznego, drugi rodzic może wystąpić z wnioskiem do sądu opiekuńczego o rozstrzygnięcie w tej istotnej sprawie dziecka. Wtedy sąd wydaje postanowienie wyrażające zgodę na wybór danego przedszkola dla dziecka, które zastępuje zgodę rodzica albo jej nie udziela.
W sytuacji wyboru pomiędzy przedszkolem publicznym a niepublicznym, sąd przede wszystkim kieruje się dobrem małoletniego dziecka, jak również zwraca uwagę, co może być najlepsze dla dziecka, mając na względzie ofertę placówki, lokalizację, opiekę, czy możliwości finansowe rodziców. Rodzic, który wszczął takie postępowanie, zobligowany jest do udowodnienia, że podjęcie danej decyzji jest dla dobra dziecka. Jeżeli taka sytuacja miałaby miejsce, dla przedszkola niepublicznego istotne będzie prawomocne postanowienie sądu opiekuńczego.
A co w sytuacji, kiedy jeden z rodziców zmienia zdanie w trakcie roku szkolnego?
Może również dojść do sytuacji, gdy jeden z rodziców, już trakcie roku szkolnego, zmienia zdanie i nie wyraża zgody na dalsze uczęszczanie swojego dziecka do danego przedszkola, sprzeciwia się decyzji drugiego rodzica (mimo pierwotnej zgody). Wówczas również aktualizuje się konieczność uzyskania stanowiska sądu opiekuńczego. Jednak orzeczenie nie zapada z dnia na dzień.
Na jakiej podstawie w tej sytuacji dziecko może uczęszczać do danego przedszkola niepublicznego do momentu prawomocnego rozstrzygnięcia sądu opiekuńczego?
W przepisach kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie wskazano wprost, na podstawie jakich przepisów uregulowana jest sytuacja dziecka do momentu wydania postanowienia sądu zastępującego zgodę rodzica w zakresie „spraw istotnych”. Pomocnym wydaje się odniesienie omawianego wypadku do tzw. „czynności zachowawczych”, czyli czynności zmierzających do zachowania lub ochrony praw małoletniego.
W orzecznictwie wskazuje się, że „czynności zachowawcze” należą do czynności zwykłego zarządu majątkiem dziecka (por. art. 101 § 3 k.r.i.o.). W przypadku czynności zwykłego zarządu, każdy z rodziców może podejmować je samodzielnie, co wynika z samej istoty przedstawicielstwa ustawowego rodziców, która polega na dokonywaniu czynności w imieniu i ze skutkiem dla dziecka.
W przypadku uczęszczania małoletniego do danego przedszkola niepublicznego na podstawie zgody obojga rodziców, gdy drugi z nich swoją zgodę wycofał, do czasu uprawomocnienia się postanowienia sądu opiekuńczego w zakresie zgody w tej „istotnej sprawie”, warto przyjąć, że czasowe pozostawienie dziecka w obecnej placówce, do której uczęszcza, ma charakter czynności zachowawczej.
Wówczas sytuacja małoletniego dziecka nie zmieni się drastycznie, bowiem chodzi ono do dalej do tej samej placówki niepublicznej, przebywa w tym samym środowisku wśród znanych sobie rówieśników, opiekunów, nauczycieli, jak również kształci się na podstawie określonego już planu nauczania.
Rodzicie powinni przygotować dzieci w wieku przedszkolnym do zmian stopniowo i spokojnie, a nagła zmiana środowiska przedszkolnego wskutek braku zgody jednego z rodziców, do której dziecko nie mogło się przygotować, może spowodować u małoletniego lęk, brak poczucia bezpieczeństwa. Ten pierwszy etap edukacji dziecka jest niezwykle istotny dla jego rozwoju, toteż w wypadku ww. konfliktu rodziców, uczęszczanie małoletniego do danego przedszkola niepublicznego jako „czynność zachowawcza” – do momentu prawomocnego postanowienia sądu opiekuńczego – zapewni zachowanie oraz ochronę praw małoletniego.
Kiedy jeden rodzic zgłasza, że drugi nie ma prawa odbierać dziecka z placówki
Kolejnym częstym problemem jest także zgłoszenie w przedszkolu przez jednego z rodziców, że drugi rodzic „nie ma prawa” odbierać dziecka z placówki. Jak powinni zachować się pracownicy przedszkola, gdy rodzic z „zakazem” chce odebrać swoje dziecko z placówki?
Tak jak wskazano wyżej – personel przedszkola niepublicznego ma obowiązek stosować się do prawomocnego wyroku rozwodowego. Gdy władza rodzicielska została powierzona obojgu rodzicom, to ich uprawnienia są jednakowe i oboje mają prawo odbierać dziecko z placówki oświatowej. W takim wypadku ww. „zakaz” jednego z rodziców nie ma żadnej mocy prawnej i jest bezpodstawny.
Aby uniknąć niepotrzebnych nieporozumień w tym zakresie, personel przedszkola niepublicznego powinien poprosić o przedstawienie odpisu prawomocnego wyroku rozwodowego, a najlepiej wprowadzić stosowny zapis w statucie przedszkola lub w umowie między rodzicami a przedszkolem, odnoszący się do obowiązku przedłożenia przez rodziców prawomocnych orzeczeń w zakresie statutu ich władzy rodzicielskiej.
Czy rozwiedzionemu rodzicowi można wydać dokumentację o przebiegu nauczania dziecka?
A jak wygląda kwestia uzyskania dokumentów dot. przebiegu nauczania dziecka w przedszkolu? Czy personel placówki niepublicznej może wydać rozwiedzionemu rodzicowi dokumentację, np. związaną z uczęszczaniem na zajęcia dodatkowe? Biorąc pod uwagę powyższe, w omawianym przypadku powierzenia władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom, każdy z nich ma prawo uzyskania tej dokumentacji, a dyrektor przedszkola powinien respektować rozstrzygnięcie prawomocnego wyroku rozwodowego.
Konflikt rozwiedzionych rodziców może być kłopotliwy dla personelu przedszkola. Jak temu zaradzić?
Podsumowując, konflikt rozwiedzionych rodziców może wpłynąć na wiele aspektów funkcjonowania dziecka w przedszkolu niepublicznym. Może być też płaszczyzną potencjalnych roszczeń o zadośćuczynienie „pokrzywdzonego” rodzica, który uzna, że doszło do naruszenia jego dóbr osobistych (więzi rodzinne).
Aby zapobiec utrudnianiu pracy personelowi przedszkola, w takiej sytuacji należy poprosić rodziców o przedłożenie odpisu prawomocnego wyroku rozwodowego i zwrócić uwagę m. in. na rozstrzygnięcie dot. władzy rodzicielskiej. Jeżeli w orzeczeniu powierzono wykonywania władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom, to każdy z nich ma jednakowe uprawnienia i obowiązki względem małoletniego dziecka, a personel placówki niepublicznej powinien respektować ich prawa.