Czy rodzice powinni płacić czesne za przedszkole w czasie epidemii?

Minął miesiąc od dnia wejścia w życie regulacji rozporządzenia MEN z 11.03.2020 r. w sprawie ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty oraz poleceń właściwych wojewodów. Mimo że, jak by się mogło wydawać, przyzwyczailiśmy się do zaistniałej sytuacji, to jednak w wielu przedszkolach, żłobkach i innych jednostkach niepublicznych wciąż nierozwiązane pozostają kwestie związane z odpłatnością (czesnym) za czas obowiązywania ograniczeń.

Nierzadko pomiędzy właścicielami przedszkoli, żłobków a rodzicami wychowanków tych jednostek wręcz narasta spór w tej kwestii. Czesne należy się czy nie? Artykuł stanowi głos w tej dyskusji.

Najważniejsza jest umowa rodzica z przedszkolem

Świadczenie usług dydaktycznych, opiekuńczych oraz wychowawczych żłobka, przedszkola czy szkoły w jednostkach niepublicznych odbywa się przede wszystkim na podstawie umowy. To właśnie umowa ma dla oceny stosunku prawnego między stronami kluczowe znaczenie.

Dlatego warto wyraźnie podkreślić, że odpowiedź na pytanie: „Czy czesne w okresie epidemii należy się jednostkom, czy nie?” – zależy przede wszystkim od treści samej umowy. Jedynie wnikliwe zbadanie jej zapisów, w porównaniu z regulacjami statutu jednostki oraz przepisami powszechnie obowiązującego prawa, może dać danej jednostce rzetelne wyjaśnienie postawionej kwestii.

Umowa o świadczenia usług to umowa starannego działania

Pewne spostrzeżenia można jednak przedstawić, badając już sam charakter umowy łączącej organ prowadzący z rodzicami (opiekunami prawnymi) wychowanka. Umowa ta, jak wskazano, jest klasyczną umową o świadczenie usług. Wobec tego rodzaju umów art. 750 kodeksu cywilnego nakazuje stosować odpowiednio przepisy dotyczące umów zlecenia.

Umowa o świadczenie usług (tak jak umowa zlecenia) należy do „rodziny” umów „starannego działania”. Co to oznacza? Umowa starannego działania stanowi taki typ umowy, w którym jedna ze stron zobowiązuje się nie do wytworzenia określonego produktu, wyrobu, lecz do działania w ściśle określony sposób. W ramach tego kryterium (powiedzmy – celu umowy) wyróżnia się w literaturze prawniczej umowy „rezultatu” (do nich zalicza się: umowę o dzieło, umowę o roboty budowlane) i umowy „starannego działania” (jak wymienione umowy o świadczenie usług czy zlecenia).

Innymi słowy, dla ustalenia, czy strona zobowiązana do świadczenia niepieniężnego wykonała świadczenie należycie – w przypadku umów rezultatu sprawdzamy właśnie rezultat działania strony umowy, np. czy dany obraz (umowa o dzieło), budynek (umowa o roboty budowlane) itp. spełnia kryteria określone umową i przepisami. To, że strona starała się osiągnąć rezultat, ale go nie osiągnęła, ma drugorzędne znaczenie. W każdym razie nie będzie podstaw do uznania, że cel umowy został osiągnięty, skoro rezultat nie nastąpił.

Inaczej jest z umowami starannego działania. W ich przypadku do oceny czy świadczenie zostało wykonane, posłużyć się należy miernikiem „należytej staranności”. Charakter umowy nie zakłada, że wykonywanie umowy o świadczenie usług da jakieś materialne (namacalne) efekty. Strona umowy starannego działania wręcz nie może się zobowiązać, że osiągnie taki cel, bowiem nie zawsze zależy on od niego.

Na przykładzie umów o świadczenie usług dydaktyczno-wychowawczych możemy wskazać, że jednostka może zobowiązać się do nauczania, ale nie do nauczenia. Wobec tego, to czy doszło do spełnienia świadczenia ocenia się przez pryzmat tego, czy działania podejmowane w ramach umowy były staranne tzn. miały profesjonalny, wymagany czy oczekiwany dla danego rodzaju działalności charakter.

Staranne działanie przy świadczeniu usług przez żłobek, przedszkole, szkołę

Jakie ma to znaczenie dla obowiązku zapłaty czesnego w okresie ograniczenia funkcjonowania jednostek? Kluczowe. Otóż, z punktu widzenia zasadności pobrania należności za wykonanie usługi istotne będzie nie to, czy w ramach wykonywania umowy nastąpił materialny rezultat podejmowanych działań, ale czy usługodawca podjął odpowiednie, profesjonalne działania zmierzające do wykonania umowy.

Innymi słowy, należy ocenić, czy przedszkole, żłobek, szkoła dołożyły należytej staranności w celu wykonania umowy, nawet jeśli ostatecznie konkretnych czynności nie wykonano. W kontekście funkcjonowania jednostek oświaty i żłobków w okresie epidemii należy więc przywołać poglądy orzecznictwa, które zgodnie stwierdza, że w sytuacji, gdy zlecona czynność nie została dokonana, przyjmującemu zlecenie należy się wynagrodzenie, jeżeli wykaże, że dołożył należytej staranności w celu wykonania umowy (był gotów do jej wykonania), zaś niedokonanie czynności nastąpiło na skutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności  (tak m.in.: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 sierpnia 2012 r., I ACa 67/12, wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 22 marca 2012 r., III AUa 1265/11, wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 13 września 2018 r., VIII GC 426/16).

Konkretne działania placówki (żłobka, przedszkola, szkoły)

W kontekście interpretacji, czy w okresie epidemii ma miejsce staranne działanie przedszkola i szkoły w wykonaniu umowy, istotne znaczenie (prócz pierwszorzędnej roli treści umowy) może mieć treść rozporządzenia MEN z 20.03.2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz. U. 2020, poz. 493). Wskazano tam, że zadania jednostek są realizowane z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość.

Jednostki zostały zobowiązane do kontynuowania misji m.in. poprzez nauczanie na odległość, codzienny kontakt nauczycieli z wychowankami, udostępnianie materiałów dydaktycznych, organizację dnia, tygodnia pracy z wychowankami, a także ocenę postępów. Nie bez znaczenia pozostaje także zapewnienie dyspozycyjności nauczycieli i dyrekcji w stosunku do rodziców (opiekunów prawnych) wychowanków.

Na koniec warto przywołać najnowsze stanowisko Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta z dnia z 25.03.2020 r. (patrz tekst „Rodzicu! Płacz i płać za prywatne przedszkole”), które potwierdza słuszność powyższych twierdzeń. UOKiK wskazał, że obecna sytuacja stanowi nadzwyczajną zmianę stosunków, uprawnia zatem do zastosowania art. 3571 kodeksu cywilnego. Założeniem ww. regulacji jest możliwość ingerencji sądowej w treść umowy celem adaptacji stosunku umownego do zmieniających się stosunków społeczno-gospodarczych w sytuacjach nadzwyczajnych.

Konieczność stosowania w obecnej sytuacji art. 3571 kodeksu cywilnego potwierdza zatem twierdzenie, że przy obecnym kształcie umowy o świadczenie usług, przy zachowaniu wzmiankowanej gotowości przedszkoli, żłobków, szkół do świadczenia usług oraz zachowaniu należytej staranności, pobieranie czesnego jest zasadne. Dopiero zmiana czy rozwiązanie umowy w trybie art. 3571 kodeksu cywilnego uzasadniałoby zaniechanie pobierania odpłatności za usługi.

Ostatecznie rodzice powinni płacić czesne, czy nie?

Istnieje wiele argumentów natury prawnej wskazujących na obowiązek kontynuowania zobowiązań umownych zaciągniętych przez obie strony umowy o świadczenie usług – nawet w sytuacji epidemii i ograniczenia funkcjonowania żłobków, przedszkoli, szkół. Nie wszystkie zostały opisane w tym artykule.

Konkludując, należy stwierdzić, że skoro obecna sytuacja nie zwalnia właścicieli i dyrektorów jednostek z obowiązku świadczenia usług w możliwie najszerszym zakresie (z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość), to nie zwalnia zatem również usługobiorców (rodziców, opiekunów prawnych wychowanków tych jednostek) z obowiązku uiszczania odpłatności za te usługi.